Τσιφλίκια και Τρικούπης

γράφει ο Νώντας Παντούλας

Το 1877-78 η Ρωσία βρέθηκε ξανά σε πόλεμο με την Τουρκία. Η Ρωσία και προσωπικά ο ίδιος ο Τσάρος με επιστολή του προς το Βασιλιά Γεώργιο ζήτησε τη συμμετοχή της Ελλάδας στον πόλεμο αυτό κατά της Τουρκίας. Η Ελλάδα πιεζόμενη από τις άλλες Μεγάλες Ευρωπαϊκές Δυνάμεις έδειξε ουδετερότητα.

Ο πόλεμος τελείωσε με νίκη της Ρωσίας και υπογράφηκε η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου. Οι άλλες Ευρωπαϊκές Δυνάμεις αντέδρασαν και συγκάλεσαν το Συνέδριο του Βερολίνου το 1881.

Εκεί η Ελληνική αποστολή κεφαλαιοποιώντας την ουδέτερη στάση της στον Πόλεμο διεκδίκησε τη Θεσσαλία και την Ήπειρο. Τελικά δόθηκε στην Ελλάδα η Θεσσαλία εκτός από την Επαρχία Ελασσόνας και η περιοχή της Άρτας ανατολικά του Αράχθου.

Η Θεσσαλία αποτελούσε ιδιαίτερη περίπτωση. Κυριαρχούσε η αγροτική οικονομία με τη μορφή των τσιφλικιών. Ολόκληρα χωριά δηλαδή μαζί με την καλλιεργήσιμη γη αλλά και τις ακαλλιέργητες δασικές εκτάσεις ανήκαν στον Τσιφλικά. Οι κολίγοι καλλιεργούσαν τα κτήματα του τσιφλικά ο οποίος έπαιρνε τη μισή σοδειά.

Όπως είναι λογικό οι τσιφλικάδες της Θεσσαλίας ήταν στην πλειοψηφία τους Τούρκοι. Η παραχώρηση της Θεσσαλίας έγινε με τη συνθήκη της Κωνσταντινουπόλεως. Η συνθήκη αυτή προέβλεπε ρητά ότι το ελληνικό κράτος θα σεβόταν τις ιδιοκτησίες των Τούρκων, άρα θα παρέμενε το καθεστώς των τσιφλικιών.

Οι Τούρκοι τσιφλικάδες στην πλειοψηφία τους δεν ήθελαν να παραμείνουν στην περιοχή ως υπήκοοι του Ελληνικού κράτους και, αφού πούλησαν τα τσιφλίκια τους, έφυγαν. Αγοραστές ήταν πλούσιοι Έλληνες του εξωτερικού που τα αγόρασαν σε χαμηλές τιμές. Οι προσδοκίες των Ελλήνων κολίγων ότι η εθνική απελευθέρωση θα σημάνει και τη δική τους κοινωνική και οικονομική απελευθέρωση διαψεύσθηκαν οικτρά. Δεν άλλαξε μόνο ο αφέντης, αντίθετα η κατάστασή τους επιδεινώθηκε.

Σύμφωνα με το Οθωμανικό δίκαιο οι κολίγοι εκτός από υποχρεώσεις είχαν και δικαιώματα. Ο τσιφλικάς δεν μπορούσε να απομακρύνει τους κολίγους από τα σπίτια τους, ούτε να τους κατάσχει για χρέη το σπόρο, τα εργαλεία ή τα ζώα. Επίσης, οι κολίγοι είχαν το προνόμιο να βόσκουν τα ποίμνιά τους στις γαίες του χωροδεσπότη τους.

Το Ελληνικό δίκαιο όμως δεν αναγνώριζε τέτοιες σχέσεις. Οι κολίγοι θεωρήθηκαν ενοικιαστές που υπέγραφαν ετήσια συμβόλαια με τον τσιφλικά και μάλιστα του πλήρωναν ενοίκιο για το σπίτι τους. Ήταν στη διακριτική ευχέρεια του τσιφλικά να ανανεώσει ή όχι το ενοικιαστήριο συμβόλαιο.

Οι ελληνικές κυβερνήσεις, κυρίως του Τρικούπη, φρόντισαν να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις των τσιφλικάδων με σκανδαλώδη τρόπο. Κατ' αρχάς ο Τρικούπης, σε αντίθεση με την πολιτική του Κουμουνδού­ρου, πενταπλασίασε το δασμό πάνω στα εισαγόμενα σιτηρά το 1884, ενώ κατά το 1892 τον ήδη υψηλό δασμό τον αύξησε ακόμα κατά 1.600%. Ο σκοπός του ήταν προφανής: να περιορίσει την εισαγωγή σταριού από το εξωτερικό και ιδιαίτερα τη Ρωσία, ώστε το εγχώριο να υπερτιμηθεί και να διογκωθεί το κέρδος των τσιφλικάδων.

Παράλληλα, ο Τρικούπης πρόσφερε ακόμη δύο δώρα στους τσιφλικάδες της Θεσσαλίας:

α) Κατάργησε τη φορολογία της δεκάτης επί των σιτηρών και την αντι­κατέστησε ο λεγόμενος "φόρος αροτριώντων κτηνών", ο οποίος απέ­φερε μόλις το 1/3 των εσόδων της πρώτης. Ο νέος φόρος κατέστησε τους τσιφλικάδες αφορολόγητους, εφόσον δε συνδεόταν με την ιδιοκτησία αλλά με τον αριθμό των ζώων που χρησιμοποιούνταν και βέβαια αυτοί δεν διέθεταν «αροτριώντα» ζώα. αντίθετα επιβάρυνε μόνο τους κολίγους καλλιεργητές οι οποίοι είχαν αυτά τα ζώα.

β) Κατάργησε το τελωνείο Θεσσαλίας, για να διευκολύνει τις εποχικές μετακινήσεις της νομαδικής κτηνοτροφίας στις περιοχές των ελληνο­τουρκικών συνόρων. Η κατάργηση του τελωνείου αυτού σήμαινε βέ­βαια ζημιά του δημοσίου κατά 300.000 δραχμές, όμως έδωσε τη δυ­νατότητα στους τσιφλικούχους να αυξήσουν τα ενοίκια για την παρα­χώρηση εκτάσεων για βοσκή.

Στην περίοδο αυτή η προστασία των τσιφλικιών ήταν πλήρης. Οι γαιο­κτήμονες της Θεσσαλίας, όντας εξασφαλισμένοι πέρασαν σε ακόμα πιο επιθετική στάση. Περιόρισαν προοδευτικά τις καλλιεργούμενες εκτάσεις για δύο λόγους:

α) για να πετύχουν τεχνητή υπερτίμηση των σιτηρών στην εγχώρια αγορά και συνεπώς αύξηση της εγγείου προσόδου και

β) για να απελευθερώσουν εκτάσεις προς ενοικίαση στην αποδοτικότατη νομαδική κτηνοτροφία.

Με λίγα λόγια με την απελευθέρωση της Θεσσαλίας οι κολίγοι έχασαν τα δικαιώματά τους, τα δημόσια έσοδα μειώθηκαν, η γεωργική παραγωγή περιορίστηκε, οι καταναλωτές επιβαρύνθηκαν με την αύξηση της τιμής του σταριού.

Αντίθετα οι πλούσιοι Έλληνες του εξωτερικού έκαναν μια επικερδή επένδυση, δεν εκσυγχρόνισαν τη γεωργική παραγωγή, δεν επένδυσαν αναπτυξιακά όπως περίμενε ο Τρικούπης και εμπόδισαν την κοινωνική εξέλιξη. Και όλα αυτά στο όνομα του εκσυγχρονισμού.

Πηγή: www.sinergasia.gr