Ιστορία: Το ανάθεμα κατά του Ελευθέριου Βενιζέλου

του Νώντα Παντούλα

1916, ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος μαίνεται στην Ευρώπη από το 1914. Η Ελλάδα βρίσκεται σε μια δύσκολη κατάσταση. Ο Βενιζέλος θέλει να οδηγήσει τη χώρα στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία). Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος και το Γενικό επιτελείο επιμένουν   στην ουδετερότητα  της χώρας.

Ο Βενιζέλος ήθελε την έξοδο της χώρας στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ επειδή προσέβλεπε σε εδαφικά οφέλη σε βάρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Άλλωστε στο αντίπαλο στρατόπεδο βρίσκονταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία και η Βουλγαρία με τις οποίες η χώρα είχε εμπλακεί σε πόλεμο τρία χρόνια πριν.

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος ήταν γερμανόφιλος, είχε παντρευτεί την Σοφία, αδελφή του Κάιζερ Γουλιέλμου, είχε σπουδάσει στη γερμανική στρατιωτική ακαδημία και είχε εμποτιστεί από το γερμανικό μιλιταριστικό πνεύμα. Δεν τολμούσε βεβαίως να προτείνει τη συμμαχία με τους Γερμανούς και λόγω Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και Βουλγαρίας αλλά και λόγω της Αγγλικής κυριαρχίας στη Μεσόγειο. Η Γερμανία δε θα μπορούσε να υπερασπιστεί την Ελλάδα σε περίπτωση αγγλικής επίθεσης.

Η εθνική κυριαρχία της χώρας έχει παραβιαστεί πολλαπλώς. Οι Βούλγαροι έχουν απαιτήσει και έχουν καταλάβει το οχυρό Ρούπελ, χωρίς αντίδραση από τη φιλοβασιλική κυβέρνηση της Αθήνας και έχουν πάρει και πολεμικό υλικό. Γερμανικά και Βουλγαρικά στρατεύματα έχουν εισβάλει στην Αν. Μακεδονία. Από την άλλη πλευρά στρατεύματα της Αντάντ υπό το Γάλλο στρατηγό Σαράιγ έχουν αποβιβαστεί στη Θεσσαλονίκη.

Στη Θεσσαλονίκη εκδηλώνεται από βενιζελικούς αξιωματικούς που ανησυχούν για την τύχη της Μακεδονίας το κίνημα της «Εθνικής Άμυνας» που ζητούν την έξοδο της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ. Ο Βενιζέλος μετά από κάποιους δισταγμούς τίθεται επικεφαλής του κινήματος και σχηματίζει κυβέρνηση στη Θεσσαλονίκη. Η Ελλάδα κόβεται στα δύο. Το κράτος της Θεσσαλονίκης με το Βενιζέλο και το κράτος της Αθήνας με τον Κωνσταντίνο.

Γαλλικά στρατεύματα  το Νοέμβριο του 1916 αποβιβάζονται στην Αθήνα από γαλλικά θωρηκτά που μπαίνουν στον Πειραιά και ακολουθεί ο βομβαρδισμός περιοχών της Αθήνας γύρω από το Στάδιο και κοντά στα Ανάκτορα και μάχες στην περιοχή του Φιλοπάππου μεταξύ γαλλικών στρατευμάτων και «επιστράτων» φιλοβασιλικών που είχαν οργανωθεί από το Μεταξά.

Αυτό εξαγρίωσε τους αντιβενιζελικούς, που κατηγόρησαν τους αντιπάλους τους ως προδότες. «Ο φονεύων βενιζελικόν δεν φονεύει άνθρωπον», διακήρυτταν. Κύμα τρομοκρατίας κατά των βενιζελικών ξεσπά στην Αθήνα. Η επιτροπή που ανέλαβε αργότερα να ερευνήσει τις καταγγελίες των θυμάτων της βίας, επιβεβαίωσε 35 φόνους, 922 παράνομες φυλακίσεις, 503 περιπτώσεις λεηλασίας και 31 αναστολές

κυκλοφορίας εφημερίδων. Ήταν τα περίφημα Νοεμβριανά.

Μια όμως από τις πιο χαρακτηριστικές ενέργειες  ενάντια στο Βενιζέλο ήταν εκείνη της Εκκλησίας. Πρόκειται ασφαλώς για το περιβόητο "ανάθεμα" που εξαπέλυσε η Εκκλησία κατά του Βενιζέλου-Βελζεβούλ. Την εποχή αυτή, ο Διχασμός βρισκόταν στο αποκορύφωμά του: ο Βενιζέλος παρέμενε ακόμη στη Θεσσαλονίκη επικεφαλής της κυβέρνησης της Εθνικής Aμυνας, ενώ στη βασιλική και μόλις βομβαρδισμένη από τον γαλλικό στόλο Αθήνα επικρατούσε πλήρης ακυβερνησία.

Στο διχαστικό κλίμα αυτό, οργανώνεται στην πρωτεύουσα μια ογκώδης αντιβενιζελική πορεία που, με την Ιερά Σύνοδο επικεφαλής, κατευθύνεται στο Πεδίο του Άρεως, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται το άγαλμα της Αθηνάς, για να αναθεματίσει τον «Σατανά» της πολιτικής ζωής του τόπου. Εκεί, ο καθένας ρίχνει μια πέτρα και επαναλαμβάνει την κατάρα του Αθηνών Θεόκλητου κατά του Βενιζέλου: " Ελευθερίω Βενιζέλω επιβουλευθέντι την Βασιλείαν και την πατρίδα και καταδιώξαντι και φυλακίσαντι Αρχιερείς, ανάθεμα έστω» . Είναι χαρακτηριστικό ότι στην κατάρα προηγείται η βασιλεία της πατρίδας.

Η Πηνελόπη Δέλτα (1874-1941), οικογενειακή φίλη και συνεργάτρια του Ελευθερίου Βενιζέλου, θυμάται το "ανάθεμα" και το περιγράφει με αηδία ως εξής:

«Όταν, μετά τα Νοεμβριανά του 1916, ο αξιοθρήνητος μητροπολίτης Αθηνών Θεόκλητος Α΄ έκανε το περίφημο «ανάθεμα», άντρες, γυναίκες, παιδιά, κυρίες και κύριοι του λεγομένου 'καλού κόσμου', πήγαν φορτωμένοι πέτρες μεγάλες και μικρές και τις έριξαν, μάζα άμορφη, στο Πεδίον του Aρεως, αναθεματίζοντας, το «Σατανά», το  "Βελζεβούλ", τον "προδότη" που εκείνη την ώρα, με όλη τη δύναμη του δαιμόνιου μυαλού του, με όλη την ένταση της θελήσεώς του, μάζευε και οργάνωνε στρατό, για ν’ απωθήσει τους Βουλγαρο-Τουρκο-Γερμανούς και να ελευθερώσει την ανατολική Μακεδονία που είχε δώσει ο Κωνσταντίνος και η Κυβέρνησή του στους Βουλγάρους.

Η άμορφη αυτή, σιχαμένη μάζα από πέτρες όλων των μεγεθών και σχημάτων, άσπριζε εκεί, όλη μέρα, στα χώματα του Πεδίου του Άρεως. Τη νύχτα, πιστοί, θλιμμένοι πατριώτες, πήγαιναν κρυφά και στόλιζαν με λουλούδια της εποχής, τις άσχημες πέτρες. Το πρωί, οι αρχές έβαζαν και μάζευαν βιαστικά τ' αφιερώματα αυτά των πιστών. [...]

Η μητέρα μου έφερε βαριά το ανάθεμα. Το θεωρούσε ασχημιά και ντροπή και, θεοσεβούμενη όπως ήταν, έτρεμε μην πάθει τίποτε ο Βενιζέλος, που τον αναθεμάτισε η εκκλησία.
Ένα από τα πρώτα βράδια που ήμαστε όλοι συναγμένοι στο πατρικό, έφερε την ομιλία αυτήν και παρακάλεσε το Βενιζέλο να προκαλέσει μια τελετή, όπου πάλι η εκκλησία να σηκώσει το ανάθεμα.

Ο Βενιζέλος άναψε.

-"Όχι, βέβαια, κυρία Μπενάκη, δε θα το κάνω αυτό ποτέ!", αναφώνησε. "Το ανάθεμα θα μείνει, και κάτω από το ανάθεμα θα νικήσομε, θα ελευθερώσομε τη Μακεδονία και θα τσακίσομε τους Βουλγάρους. Όχι μόνο δε θα ζητήσω να σηκωθεί το ανάθεμα, αλλά και θα μείνουν οι πέτρες εκεί που έπεσαν στοίβα, να ξέρει και να θυμάται ο κοσμάκης πως είμαι αναθεματισμένος, και όμως πως η νίκη θα είναι δική μας..."
Κάποιος είπε: "Δε θα μείνουν πολύ οι πέτρες! Ήδη μίκρανε η στοίβα, και κάθε νύχτα μικραίνει..."

Ο Βενιζέλος έβγαλε τις φωνές.
-"Δεν εννοώ να γίνει αυτό!", αναφώνησε. "Δε θέλω να χαθεί η απόδειξη αυτή του αναθέματος! Θα βάλω φύλακες! Εννοώ να μείνουν οι πέτρες όπως είναι, να τις βλέπουν κάθε μέρα οι περαστικοί και να ξέρουν τι ανόητα, τι μάταια πράγματα που είναι οι κατάρες της εκκλησίας!"

-"Είναι όμως μια ασχημιά στο Πεδίο του Aρεως, κύριε Πρόεδρε", είπε ο πατέρας μου, που αν και παραιτημένος, δεν ξεχνούσε πως υπήρξε Δήμαρχος Αθηναίων.

-"Θα υποστούμε και την ασχημιά αυτή, κύριε Μπενάκη", αποκρίθηκε ο Βενιζέλος, "θα την υποστούμε για την ανατροφή του λαού, που πρέπει να μάθει την αξία της εκκλησιαστικής κατάρας όσο και της ευλογίας της, όταν γίνεται η εκκλησία όργανο πολιτικών παθών".

(Αρχείο της Π. Σ. Δέλτα, Α΄, "Ελευθέριος Βενιζέλος", Ημερολόγιο-Αναμνήσεις, επιμέλεια Π. Α. Ζάννας, Ερμής, Αθήνα 1978, σ. 279-280).

Αφορισμοί και αναθέματα εναντίον του Βενιζέλου δεν γινόντουσαν μόνο στην Αθήνα, αλλά και σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας. Έναν τέτοιο ανάθεμα-αφορισμό διαβάζουμε στα Κρητικά Νέα, Εφημερίδα της ίδιας εποχής,  συντάκτης του οποίου είναι ο Μητροπολίτης Φωκίδος Αμβρόσιος και ο αρχιεπίσκοπος Νικηφόρος:

«Ημείς  οι υπογεγραμμένοι Μητροπολίται εντολήν ελάβομεν παρά χιλιάδων εφέδρων και πολιτών να αναγνώσωμεν βαρύτατον αφορισμόν κατά του ενόχου εσχάτης προδοσίας Ελ. Βενιζέλου, του προδώσαντος το έθνος μας εις τους Αγγλογάλλους του ατίμως συνεννοηθέντος μετ’ αυτών ίνα στείλωσι την προχθεσινήν νόταν είς την Ελλάδα, μόνον και μόνον διά να πικρανθεί ο λατρευτός μας Βασιλεύς και εκβιασθή όπως καλέση επί την αρχήν τον πουλημένον σενεγαλέζον τράγον Βενιζελον, τον ηθικόν αυτουργόν της πυρπολήσεως του Τατοΐου , τον ηθικόν αυτουργόν των βασάνων ας υπέστησαν οι ανδραγαθήσαντες αξιωματικοί μας εις χείρας του ανάνδρου Σαράιγ.

Κατ’ αυτού όθεν του προδότου Βενιζέλου ανεγνώσαμεν αφορισμόν όπως ενσκήψωσι:

Τα εξανθήματα του Ιώβ.
Το κύτος του Ιωνά.
Η λέπρα του Ιεχωβά.
Ο μαρασμός των νεκρών.
Το τρεμούλιασμα των ψυχορραγούντων.
Οι κεραυνοί της κολάσεως.
Και αι κατάραι και τα αναθέματα των ανθρώπων.

Τας ιδίας αράς θα αναγνώσωμεν και κατ’ εκείνων οίτινες κατά τας προσεχείς εκλογάς θέλουσι δώσει λευκήν ψήφον προς τον κατάπτυστον προδότην Βενιζέλον και θα παρακαλέσωμεν, συν τοις άλλοις, όπως μαραθώσιν αι χέραι, τυφλωθώσιν οι οφθαλμοί και κωφαθώσι τα ώτα. Γένοιτο».

Είναι ενδιαφέρον να δούμε πόσο χυδαία πολιτεύτηκε η εκκλησία. Οι χαρακτηρισμοί κατά του Βενιζέλου από στόματα αρχιερέων σοκάρουν, άτιμος, πουλημένος Σενεγαλέζος τράγος, κατάπτυστος προδότης. Το Σενεγαλέζος προφανώς έχει σχέση με τα σενεγαλέζικα αποικιακά στρατεύματα που έφεραν οι Γάλλοι στη Θεσσσαλονίκη. Οι κατάρες και τα αναθέματα θα πέσουν και πάνω στους ψηφοφόρους του Βενιζέλου.

Για την ιστορία οι πέτρες του αναθέματος μεταφέρθηκαν στις βασιλικές αποθήκες και κατόπιν στους βασιλικούς στάβλους στο Γουδί. Εκεί χρησιμοποιήθηκαν για να χτιστούν ποτίστρες για τα άλογα.  Οι βασιλικοί στάβλοι έγιναν κέντρο ιππασίας και εκεί τις ανακάλυψε μια εκπαιδεύτρια ιππασίας το 2004.

Πηγή: www.sinergasia.gr