Οι Θεσμοί και η Λειτουργία των Ο.Τ.Α. Α' Βαθμού

γράφει ο Βασίλης Βάσσιος *

Οι συνέπειες του «Καλλικράτη» στο θεσμό της τοπικής αυτοδιοίκησης του πρώτο βαθμού (Δήμος), όχι μόνο σε οικονομικό, αλλά και σε θεσμικό, δημοκρατικό και συμμετοχικό επίπεδο, είναι ήδη περισσότερο από ορατές. 

Βασικά χαρακτηριστικά του «Καλλικράτη», με τα οποία είμαστε αντίθετοι, αποτελούν: 

• το γραφειοκρατικό, περίπλοκο και αντιδημοκρατικό θεσμικό πλαίσιο
• οι δραστικές περικοπές πόρων
• οι απολύσεις εργαζομένων και οι ιδιωτικοποιήσεις υπηρεσιών
• το κλείσιμο δομών, ιδίως σχετιζόμενων με την άσκηση κοινωνικής πολιτικής
• ο συγκεντρωτικός και χωρίς κριτήρια χωροταξικός σχεδιασμός, που δυσχεραίνει την επαφή των πολιτών με τους Δήμους, καθώς επίσης τον έλεγχο και τη λογοδοσία.

Τα παραπάνω αποτελούν στην ουσία την πιστή εφαρμογή όλων των νεοφιλελεύθερων πολιτικών και στοχεύσεων στο χώρο της πρωτοβάθμιας αυτοδιοίκησης, που σχεδιάστηκαν από την κυβέρνηση Παπανδρέου και συνεχίστηκαν από τη συγκυβέρνηση Σαμαρά - Βενιζέλου με την αγαστή συνεργασία, καθοδήγηση και έλεγχο από την Τρόικα, γεγονός που έχει επιδράσει διαλυτικά στο θεσμό αυτό.

Η αυτοδιοίκηση του πρώτου βαθμού έχει «φορτωθεί», μέσω των κυβερνητικών σχεδιασμών:

• επιπλέον αρμοδιότητες, χωρίς τους αντίστοιχους πόρους
• μεγάλο μέρος της δυσαρέσκειας των δημοτών
• την κατάρρευση σημαντικών κοινωνικών δράσεων των Δήμων (παιδικοί σταθμοί, πρόγραμμα «Βοήθεια στο Σπίτι» κ.λπ.), 
• την κατασυκοφάντηση του θεσμού, ότι δήθεν οι ελληνικοί ΟΤΑ είναι οι πλέον χρεωμένοι, διεφθαρμένοι και κακοδιοικούμενοι.

Άμεσα, τώρα, σήμερα με την πρώτη Κυβέρνηση της αριστεράς, η συκοφάντηση, η υποχρηματοδότηση, οι απολύσεις και οι μειώσεις μισθών, οι ιδιωτικοποιήσεις με τη μορφή ξεπουλήματος, και τελικά η θεσμική και οικονομική «αφυδάτωση» της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, πρέπει να γίνουν παρελθόν.

Η θεσμική αναζωογόνηση και ο εκδημοκρατισμός, η οικονομική και λειτουργική στήριξη, η ουσιαστική αναβάθμιση του ρόλου των Δήμων με τη συμμετοχή των δημοτών είναι άμεσα απαραίτητη.

Βασικοί άξονες που οφείλουμε να κινηθούμε, ενισχύοντας πρωτίστως την εμπιστοσύνη μας προς τον θεσμό των ΟΤΑ Α βαθμού, είναι:

• Η οικονομική αυτοτέλεια, με συνταγματικά - νομοθετικά θεσμοθετημένους πόρους
• Η ανάληψη αρμοδιοτήτων που προκύπτουν από το ρόλο τους με αντίστοιχη χρηματοδότηση
• Η καθιέρωση της απλής αναλογικής σαν πάγιο εκλογικό σύστημα με εκλογές κάθε 4 χρόνια 
• Η δημιουργία ενός ευέλικτου και σύγχρονου συστήματος διοίκησης με βάση το Δημοτικό Συμβούλιο, τη Δημοτική επιτροπή και το Δήμαρχο
• Το χωροταξικό με σεβασμό σε πολιτιστικές, ιστορικές και γεωμορφολογικές συνθήκες κάθε περιοχής, καθώς επίσης και τη λαϊκή βούληση
• Η διαμόρφωση, θεσμοθέτηση σχημάτων συμμετοχής των πολιτών στη διοίκηση και τον έλεγχο

Με βάση τις παραπάνω ανάγκες, είναι σαφές ότι ο «Καλλικράτης» δεν διορθώνεται. Καταργείται. Καταργείται και αντικαθίσταται με ένα πλαίσιο δημοκρατικό, συμμετοχικό και διαφανές. Ένα μοντέλο που δεν στηρίζεται στην αυθεντία του ενός, αλλά μεταβιβάζει αποφασιστικές αρμοδιότητες στα, τοπικά και περιφερειακά, συλλογικά όργανα.

Το ζητούμενο είναι να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα με τρόπο που να μας πάει μπροστά και όχι πίσω όπως κάνει ο «Καλλικράτης», με καταστροφικά αποτελέσματα.

Χρειάζονται οξυγόνο για να ανασάνουν οι δήμοι και ο «Καλλικράτης» τους πνίγει ασφυκτικά.

Το οξυγόνο είναι η λαϊκή συμμετοχή, το δικαίωμα των πολιτών να αποφασίζουν για το δήμο τους και όχι η επιβολή των αναγκαστικών συνενώσεων περιφρονώντας την γνώμη τους.

Το οξυγόνο είναι η απλή αναλογική στην εκλογή των δημοτικών συμβουλίων και όχι η διατήρηση του καλπονοθευτικού πλειοψηφικού συστήματος και η δημιουργία εμποδίων ακόμη και για να πάρει κανείς μέρος στις εκλογές.

Το φάρμακο για τη διαφθορά και την κακοδιαχείριση στους δήμους δεν είναι η δημιουργία μεγαλύτερων ούτε οι μηχανισμοί ελέγχου που έστηναν και ενίσχυαν οι διεφθαρμένες κεντρικές εξουσίες της Ν.Δ. και του ΠΑ.ΣΟ.Κ. Οι δήμοι είναι για το λαό, στην υπηρεσία του λαού και πρέπει να λογοδοτούν στο λαό.

Το οξυγόνο είναι η γενναία αύξηση των πόρων που διαχειρίζονται οι δήμοι και όχι η εμπορευματοποίηση των υπηρεσιών τους, το επιπλέον χαράτσωμα των πολιτών.

Το οξυγόνο είναι η καλύτερη στελέχωση και αποτελεσματικότερη λειτουργία των υπηρεσιών τους και όχι το λιγότερο και χειρότερα αμειβόμενο προσωπικό.

Στα πλαίσια αυτά προτείνονται για θεσμοθέτηση τα παρακάτω, όσον αφορά τους θεσμούς των ΟΤΑ Α' Βαθμού:

• Συνελεύσεις Γειτονιάς

Μικρές ομάδες δημοτών και κατοίκων με βάση το μητρώο για συμμετοχή και ταυτότητα γιά ψήφο, στο επίπεδο γειτονιάς. Ο όρος γειτονιά μπορεί να διαφέρει σε όγκο, πυκνότητα, περιοχή ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες.

Η κάθε γειτονιά εκλέγει τον εκπρόσωπο-συντονιστή, που μπορεί ανα πάσα στιγμή να τον αλλάξει, ο οποίος- α συμμετέχει σαν εκπρόσωπος της γειτονιάς στην ολομέλεια των εκπροσώπων όλων των γειτονιών.

Η συνέλευση γειτονιάς συγκαλείται τακτικά, αλλά και έκτακτα εάν ζητηθεί, για ενημέρωση και συζήτηση αλλά και για εντοπισμό προβλημάτων και προτάσεων και θέσπιση της αμεσοδημοκρατίας στο επίπεδο της συνέλευσης γειτονιάς.

Η συνέλευση συνεργάζεται με όλους του φορείς που υπάρχουν η δρουν στα όριά της, έμποροι, σχολικέ μονάδες, σωματεία, συλλόγους.

Έχει αποφασιστικό ρόλο και λόγο στις αποφάσεις - προτάσεις του δημοτικού συμβουλίου, δηλαδή προτείνει το δημοτικό συμβούλιο και εγκρίνει η γειτονιά.

Για θέματα που ξεπερνούν το επίπεδο της γειτονιάς και δεν υπάρχει ομόφωνη απόφαση των γειτονιών που αφορά το θέμα, τότε την απόφαση παίρνει το δημοτικό συμβούλιου με εκτεταμένη διαβούλευση.

Είναι ο σημαντικότερος κρίκος στην κατάρτιση του συμμετοχικού προϋπολογισμού του δήμου που βασικά αφορά, συντηρήσεις, εργασίες και νέα έργα.

Ελέγχει δαπάνες που έχουν γίνει και αφορούν στη γειτονιά και γενικά ελέγχει την πορεία και την τήρηση του προϋπολογισμού.

Ένας ικανός αριθμός συνελεύσεων γειτονιάς μπορεί να ζητήσει τη διενέργεια δημοψηφίσματος για θέματα που αφορούν το δήμο, με την ευθύνη για την οργάνωση του δημοψηφίσματος να είναι του δημοτικού συμβουλίου.

• Δημοτικό Συμβούλιο

Το αποφασιστικό και κύριο όργανο στη λειτουργία των ΟΤΑ. Εκλέγεται με απλή αναλογική και εν συνεχεία εκλέγει τον Δήμαρχο και τον οποίο μπορεί να αλλάξει. Το ίδιο συμβαίνει και με τους αντιδημάρχους, ο οποίοι δεν είναι απαραίτητο να είναι από την παράταξη του δημάρχου. Έχει τον τελευταίο λόγο σε όλες τις αποφάσεις, όταν υπάρχει διάσταση απόψεων από τις συνελεύσεις της γειτονιάς. Το κάθε μέλος του ΔΣ αναλαμβάνει και κάποια από τις δραστηριότητες του δήμου.

Σημαντικό να τονιστεί ότι απαιτείται ο κάθε δήμος να έχει σχετική επιχειρησιακή ικανότητα και οικονομική αυτοτέλεια με βάση τους θεσμοθετημένους πόρους και άλλες πηγές που μπορεί να αξιοποιήσει.

Συντάσσει τον ακριβή προϋπολογισμό και είναι υπεύθυνο για την εκτέλεσή του. Δεν μπορεί να υπάρχει διαφορά μεγαλύτερη του 10%, εκτός εάν επαρκώς αιτιολογηθεί, πχ νέα υπηρεσία.

Δεν δικαιολογείται καθυστέρηση προμηθευτών πάνω από δύο μήνες από την ημερομηνία λήξης των τιμολογίων και δεν μεταφέρονται χρέη, αντίθετα καταλογίζονται στα μέλη του δημοτικού συμβουλίου.

Το δημοτικό συμβούλιο είναι υπόλογο για τη νομιμότητα των αποφάσεων αλλά και την οικονομική διαχείριση. Σε περίπτωση υπερβάσεων ή παράνομων ή άλλων δαπανών υπάρχει άμεσος καταλογισμός.

Το δημοτικό συμβούλιο με απόφασή του μπορεί να ορίσει επιτροπές, προκειμένου να αποσυμφορήσει το δημοτικό συμβούλιο αλλά και για να ενισχύει τη συμμετοχή πολιτών. Σημαντικό για τον καθορισμό των επιτροπών είναι και ή ανάλογη ανάθεση ευθυνών αλλά και όρια εγκρίσεων.

Το δημοτικό συμβούλιο με απόφασή του μπορεί να λειτουργήσει δημοτικές επιχειρήσεις για τομείς που δεν υπάρχουν μέσα στον κορμό των δραστηριοτήτων των ΟΤΑ. Η δημοτική επιχείρηση λειτουργεί στα πλαίσια των διαδικασιών των ΟΤΑ και ελέγχεται από το δημοτικό συμβούλιο.

• Δήμαρχος

Προΐσταται των υπηρεσιών του δήμου και είναι το εκτελεστικό όργανο του δημοτικού συμβουλίου μαζί με τους αντιδημάρχους που το ίδιο το ΔΣ ορίζει και αλλάζει εάν συντρέχουν λόγοι.

Ο Δήμαρχος λογοδοτεί στο δημοτικό συμβούλιο και στο λαό, με βάση συγκεκριμένη διαδικασία και κανόνες, κάθε εξάμηνο.

• Συντονιστική Επιτροπή

Απαρτίζεται από το Δήμαρχο, τους αντιδημάρχους και τους διευθυντές των Υπηρεσιών, το Νομικό και το ορκωτό λογιστή.

Συντονίζει το έργο στο επίπεδο του δήμου και φέρνει εισηγήσεις προς έγκριση στο δημοτικό συμβούλιο.

Φροντίζει για τη σωστή υλοποίηση του προϋπολογισμού, που είναι πάντα ισοσκελισμένος και δεν δικαιούται να μεταφέρει χρέη από διοίκηση σε διοίκηση.

Δίνει στη δημοσιότητα τους μηνιαίους απολογισμούς, καθώς και βασικές πληροφορίες για τα έσοδα (από πού προήλθαν) και τα έξοδα (πως κατανεμήθηκαν) μαζί με τη λίστα των απλήρωτων υποχρεώσεων.

• Έλεγχοι

Καταργούνται οι έλεγχοι σκοπιμότητας, που είναι αρμοδιότητα του δημοτικού συμβουλίου να εγκρίνει δαπάνες.

Κάθε μήνα αναρτώνται με ευθύνη των υπηρεσιών σε εμφανή σημεία ο απολογισμός σε απλή και κατανοητή μορφή

Η νομική υπηρεσία του δήμου γνωμοδοτεί για τη νομιμότητα των αποφάσεων με την τελική απόφαση να βαρύνει το δημοτικό συμβούλιο.

Οι αποφάσεις του δημοτικού συμβουλίου χρειάζονται και την εισήγηση των υπηρεσιών και εάν υπάρχει διάσταση απόψεων, το θέμα θα το επιλύει το σώμα επιθεωρητών δημόσιας διοίκησης, με θεσμοθετημένες αρμοδιότητες και γρήγορη απάντηση.

Οι ορκωτοί λογιστές του δήμου φέρουν ευθύνη με την υπογραφή τους για τον έλεγχο και την τήρηση των διαδικασιών, ευθύνη αντίστοιχη με αυτή που έχουν στους ισολογισμούς των ΑΕ. Οι παρατηρήσεις τους θα πρέπει να επιλύονται αποκλειστικά και μόνο μέσα στη θητεία του κάθε δημοτικού συμβουλίου. Ο κάθε δημότης να έχει τη δυνατότητα να προσφύγει στη δικαιοσύνη, η οποία θα αποφαίνεται άμεσα όπως στην περίπτωση ασφαλιστικών μέτρων.

Θεσπίζεται διαδικασία δειγματοληπτικού ελέγχου από το σώμα επιθεωρητών δημόσιας διοίκησης με αυστηρούς κανόνες.

Ο κάθε δημότης μπορεί να κάνει καταγγελίες στο ελεγκτικό σώμα (ανώνυμα?) για παραλείψεις κλπ., που θα ελέγχει άμεσα, βδομάδα?

Θεσπίζεται διαδικασία άμεσου καταλογισμού σε αιρετούς και υπαλλήλους για παρανομίες και υπερβάσεις.

Με την υλοποίηση των παραπάνω επιδιώκουμε να δημιουργήσουμε, μαζί με τις τοπικές κοινωνίες, ένα θεσμικό πλαίσιο δημοκρατίας, αυτοτέλειας, διαφάνειας και κοινωνικής συμμετοχής.

Να δημιουργήσουμε δήμους ανοιχτούς και δημοκρατικούς, δήμους πρωτεργάτες της κοινωνικής αλληλεγγύης, δήμους που να είναι κοιτίδα της τοπικής πολιτικής έκφρασης και δράσης.

Στην προσπάθεια που κάνουμε για να εισηγηθούμε ένα νέο σχήμα για την τοπική αυτοδιοίκηση, είναι παραπάνω από εμφανές ότι δεν μπορούν όλα να μπουν σε ένα κουστούμι, που θα περιλαμβάνει και θα επιλύσει όλα τα θέματα που μπορεί να προκύψουν. Το βαλτωμένο και αγκυλωμένο τοπίο στην τοπική αυτοδιοίκηση χρειάζεται κάποια φυτίλια, έτσι ώστε να ξεμπλοκάρει.

Τα φυτίλια αυτά μπορεί σε πρώτη φάση να είναι η απλή αναλογική αλλά και η λαϊκή συμμετοχή με κανόνες και θεσμούς.

* δημοτικός σύμβουλος Ελληνικού-Αργυρούπολης

& συντονιστής της Ο.Μ. Ελληνικού του ΣΥΡΙΖΑ

(εισήγηση στη Θεματική Επιτροπή Θεσμικών

του Τμήματος Τοπικής Αυτοδιοίκησης του ΣΥΡΙΖΑ)