Όχι πια πρόσφυγες, μόνο «παράτυποι» - H «συμφωνία της ντροπής» Ε.Ε.-Τουρκίας

από το f/b του Γιάννη Ανδρουλιδάκη

Η συμφωνία Ε.Ε.-Τουρκίας της 18ης Μαρτίου δεν είναι ένα ζήτημα ρουτίνας που μπορούμε να το περνάμε στα ψιλά. Και επειδή δεν είναι απλό, θεωρούμε ότι πρέπει να γνωρίζουμε όλες τις απόψεις

που εκφράζονται από τις δυνάμεις του ανθρωπισμού και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Χθες δημοσιεύσαμε μια πρώτη προσέγγιση, σήμερα φιλοξενούμε το άρθρο του Στρατή Μπουρνάζου από τα «Ενθέματα».

του Στρατή Μπουρνάζου

Παρασκευή απόγευμα, την ώρα που τα «Ενθέματα» είχαν κλείσει την ύλη τους, ανακοινώθηκε η συμφωνία Ε.Ε.-Τουρκίας.

Θα αποπειραθώ κάποια αρχικά σχόλια, όχι από υπερβάλλουσα σπουδή, αλλά λόγω της βαρύτητας του γεγονότος - που επιβάλλει μια άμεση, πρώτη έστω, τοποθέτηση.

1. Η συμφωνία επαναλαμβάνει και επιβεβαιώνει πλήρως τις κατευθυντήριες γραμμές της δήλωσης των ηγετών της Ε.Ε. της 7ης Μαρτίου (αν εξαιρέσουμε μια εκτενή αναφορά, που προστέθηκε, σε διεθνείς συνθήκες και εξατομικευμένη διαδικασία ασύλου- προφανώς λόγω των αντιδράσεων που υπήρξαν), μια δήλωση την οποία είχαν καταγγείλει έντονα όλες οι ανθρωπιστικές οργανώσεις, λέγοντας ότι αμφισβητεί το διεθνές δίκαιο. Για την τωρινή συμφωνία, θα προσφύγω στις πρώτες, άμεσες, αντιδράσεις της Διεθνούς Αμνηστίας: «Τρομακτική συμφωνία, που ντροπιάζει την Ευρώπη» τη χαρακτήρισε η Iverna McGowan, (επικεφαλής του ευρωπαϊκού τμήματος της οργάνωσης), «θανατηφόρα» (cyanide pill) «για τα δικαιώματα των προσφύγων», τη χαρακτήρισε ο John Dalhuisen (διευθυντής Ευρώπης και Κεντρικής Ασίας), ενώ η οργάνωση επιγράφει το σχετικό δημοσίευμα: «Ιστορικών διαστάσεων πλήγμα στα ανθρώπινα δικαιώματα». Επίσης, η Διεθνής Ομοσπονδία Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (FIDH), λέει για τη «συμφωνία της ντροπής», όπως την επιγράφει: «Οι Ευρωπαίοι ηγέτες αποφάσισαν να ανταλλάξουν την αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα των μεταναστών και των αιτούντων, επιδιώκοντας ιδιοτελώς βραχυπρόθεσμα πολιτικά κέρδη. Ένας άθλιος κυνισμός».
2. Βασική επιδίωξη, άξονας και κορμός της συμφωνίας είναι η ανακοπή των ροών από την Τουρκία προς την Ελλάδα και την Ευρώπη, και όχι η αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης, πολλώ δε μάλλον η παροχή διεθνούς προστασίας σε όσους δικαιούνται και η προστασία των προσφύγων. Έτσι, ψάχνουμε με τον φακό για τη λέξη «πρόσφυγες»· ο λόγος είναι παντού για μετανάστες και «παράτυπους μετανάστες». Αν όμως, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ (τα αντλώ από σχετικό σχόλιο της Μαριλένας Κατσίμη στο f/b) από όσους περνάνε τα ελληνικά σύνορα, το 91% είναι πρόσφυγες (45% Σύροι, 28% Αφγανοί, 18% Ιρακινοί - το 36% είναι παιδιά και το 21% γυναίκες), αυτό σημαίνει, ξεκάθαρα, ανακοπή των προσφυγικών ροών. Με άλλα λόγια, κατάργηση στην πράξη των διεθνών συνθηκών, με πρώτη τη συνθήκη της Γενεύης, που προβλέπουν τη χορήγηση διεθνούς προστασίας σε όσους έχουν ανάγκη: αφού όσοι θέλουν να έρθουν προς την Ευρώπη (στην συντριπτική τους πλειονότητα, όπως είδαμε, πρόσφυγες), θα «ανακόπτονται» δεν έχουν καμιά πρόσβαση σε διεθνή προστασία.
3. Για τα παραπάνω, είναι εύγλωττα τα τρία «φίλτρα για τη μείωση των ροών», στα οποία αναφέρθηκε ο Αλέξης Τσίπρας στη συνέντευξη Τύπου, αμέσως μετά την υπογραφή της συμφωνίας. Πρώτον, ο πόλεμος στους διακινητές, δεύτερον η παρουσία των νατοϊκών πλοίων, τρίτον ότι όσοι καταφέρουν να περάσουν τα παραπάνω φίλτρα και φτάσουν στην Ελλάδα θα εξαιρούνται ουσιαστικά από την επανεγκατάσταση (αφού θα πηγαίνουν στον «πάτο» της σχετικής λίστας). Παραθέτω επακριβώς τα λόγια του πρωθυπουργού: «Το πρώτο φίλτρο -και αυτή είναι μία υποχρέωση που έχει αναλάβει η Τουρκία- είναι το χτύπημα του δικτύου των διακινητών στις τουρκικές ακτές. Το δεύτερο φίλτρο είναι η επιχείρηση του ΝΑΤΟ. Κι εκεί η Τουρκία δεσμεύεται να άρει τα προσχώματα που μέχρι στιγμής θέτει, ώστε η επιχείρηση του ΝΑΤΟ να είναι ουσιαστική και αποτελεσματική. Το τρίτο φίλτρο είναι αυτό που αποφασίστηκε σήμερα. Όταν, λοιπόν, ούτε το πρώτο ούτε το δεύτερο φίλτρο έχει αποτέλεσμα, δίνουμε ένα ισχυρό αντικίνητρο στους πρόσφυγες και στους μετανάστες να χρησιμοποιήσουν τα δίκτυα των διακινητών και να βρεθούν στα ελληνικά νησιά: αυτοί οι οποίοι θα έρχονται δεν θα έχουν προτεραιότητα στη διαδικασία της επανεγκατάστασης και αν είναι παράτυποι μετανάστες, θα επιστρέφουν άμεσα. Αν είναι μετανάστες που χρήζουν διεθνούς προστασίας, θα κρίνεται εξατομικευμένα το αίτημά τους. […] Πιστεύουμε ότι το μήνυμα που βγαίνει σήμερα από αυτήν την απόφαση, την κοινή συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας, είναι η ενεργοποίηση αυτών των τριών φίλτρων, προκειμένου να έχουμε άμεσο αποτέλεσμα στη μείωση των ροών από τις τουρκικές ακτές προς τα ελληνικά νησιά». Νομίζω ότι τα φίλτρα είναι εύγλωττα από μόνα τους, θα κάνω όμως τρία σχόλια, ένα για κάθε φίλτρο. Σχόλιο πρώτο: Όταν δεν υπάρχει κανένα νόμιμο και ασφαλές πέρασμα, καμία νόμιμη δίοδος, υποχρεωτικά, οι πάντες, πρόσφυγες και μη, χρησιμοποιούν τα δίκτυα των διακινητών. Άρα, αν αποφασίζεις να «δώσεις τέλος στην παράτυπη μετανάστευση», όπως λέει η συμφωνία τότε -ελλείψει νόμιμης οδού- καταργείς και τη δυνατότητα των προσφύγων να έρθουν στην Ευρώπη (ή, ορθότερα, κάνεις το ταξίδι πιο δαπανηρό και επικίνδυνο, αφού θα αναζητηθούν νέες διαδρομές και παράνομα δίκτυα). Σχόλιο δεύτερο: Τα νατοϊκά πλοία θα είναι, δηλαδή, ένας φράκτης ακόμα, θαλάσσιος και κινούμενος, σε όλο το Αιγαίο, που θα εμποδίζει τους πρόσφυγες. Σχόλιο τρίτο: «Δεν θα έχουν προτεραιότητα». Δηλαδή θα τιμωρούνται, στερούμενοι ουσιαστικά το δικαίωμα επανεγκατάστασης.
4. «Όλοι οι νέοι παράτυποι μετανάστες που φθάνουν στα ελληνικά νησιά μέσω Τουρκίας από τις 20 Μαρτίου 2016 και έπειτα θα επιστρέφονται σε αυτήν», διαβάζουμε στο κείμενο της συμφωνίας. Κομβικό ερώτημα εδώ είναι: Ποιοι θεωρούνται «παράτυποι μετανάστες». Τι θα γίνει λ.χ. με τους Αφγανούς ή τους Ιρακινούς; Δεν νομίζω ότι υπάρχουν περιθώρια αισιοδοξίας: με βάση το συνολικό πνεύμα, όλοι θα θεωρούνται παράτυποι εκτός, ίσως, από τους Σύρους. Και λέω ίσως, γιατί ακόμα και για τους Σύρους τα πράγματα δεν είναι σίγουρα. Η συμφωνία λέει ότι «για κάθε Σύρο που επιστρέφεται στην Τουρκία από τα ελληνικά νησιά, ένας άλλος Σύρος θα επανεγκαθίσταται στην Ευρώπη» - διατύπωση που δείχνει ξεκάθαρα ότι και Σύροι θα επιστρέφονται.
5. Πώς όμως θα επιστρέφονται στην Τουρκία οι Σύροι, που θεωρούνται prima facie πρόσφυγες, αφού μάλιστα η συμφωνία αναφέρεται στον σεβασμό της διεθνούς νομοθεσίας; Το κλειδί, εδώ, είναι ο όρος «ασφαλής τρίτη χώρα», που αναφέρεται. Αν η Τουρκία ανακηρυχθεί «ασφαλής τρίτη χώρα» τότε οι Σύροι θα μπορούν να επιστρέφονται νομοτύπως. Βέβαια, η ανακήρυξη της Τουρκίας ως «ασφαλούς τρίτης χώρας» είναι και προκλητική και αυθαίρετη, καθώς έχει κλείσει τα σύνορά της με τη Συρία, διεθνείς οργανώσεις την καταγγέλλουν για συλλήψεις και κακομεταχείριση προσφύγων, απελάσεις και επαναπροωθήσεις στη Συρία και το Ιράκ, δεν έχει σύστημα ασύλου (παρά μόνο για Ευρωπαίους πολίτες, και προσωρινή προστασία για Σύρους), και δεν είναι ασφαλής χώρα για τους δικούς της πολίτες: τη στιγμή που υπογράφεται η συμφωνία ο αυταρχισμός της κυβέρνησης Νταβούτογλου έχει φτάσει το ζενίθ, με το πογκρόμ εναντίον των Κούρδων, τις εκτεταμένες συλλήψεις και τις διώξεις πανεπιστημιακών και δημοσιογράφων. Ειρήσθω εν παρόδω, η αναβάθμιση Ερντογάν και Νταβούτογλου, μέσω της συμφωνίας, τη στιγμή ακριβώς αυτή, είναι σκανδαλώδης.
6. Τα προγράμματα επανεγκατάστασης μοιάζουν δυστυχώς ανέκδοτο. Σε σύνολο 2,5 εκατομμυρίων Σύρων μόνο στην Τουρκία (αριθμός που ανεβαίνει σε 3 εκατομμύρια, αν προστεθούν Αφγανοί, Ιρακινοί και Πακιστανοί), οι 72.000 που προβλέπεται να επανεγκατασταθούν είναι ένα νούμερο εξοργιστικό - που επιβεβαιώνει ότι η συμφωνία δεν έχει καμιά σχέση με κάποια προσπάθεια επίλυσης του προσφυγικού.
7. Τέλος, σχετικά με τις αναφορές της συμφωνίας στον σεβασμό του διεθνούς δικαίου, την εξατομικευμένη διαδικασία αίτησης ασύλου κλπ. Πολύ σύντομα, και με κίνδυνο να γίνω αφοριστικός, θα πω ότι δύο καρπούζια δεν χωράνε στην ίδια μασχάλη. Αν βασικός σου στόχος είναι η μείωση των προσφυγικών ροών, αυτό δεν μπορεί να γίνει με σεβασμό του διεθνούς προσφυγικού δικαίου. Θα παραθέσω και πάλι τον John Dalhuisen της Διεθνούς Αμνηστίας (παρεμπιπτόντως, το γεγονός ότι όλες τις τελευταίες μέρες παραπέμπουμε σε κείμενα ΜΚΟ και ανθρωπιστικών οργανώσεων, και όχι αριστερών κομμάτων είναι ενδεικτικό - αλλά αυτό είναι μια άλλη κουβέντα): «Οι (ύποπτες) υποσχέσεις για σεβασμό του διεθνούς και ευρωπαϊκού δίκαιο μου μοιάζουν σαν ζαχαρώνουμε το δηλητηριώδες χάπι (cyanide pill), το οποίο μόλις το έχουμε χορηγήσει διά της βίας στο σύστημα προστασίας των προσφύγων στην Ευρώπη».

***

Θα συνεχίσουμε, πιο αναλυτικά, την επόμενη Κυριακή. Αν κάτι θέλω να πω, τελειώνοντας είναι ότι για μένα, η συμφωνία δεν είναι διπλωματική επιτυχία, αλλά μεγάλη ήττα και ντροπή. Και, από αύριο κιόλας, οφείλουμε, στην Ελλάδα και όλη την Ευρώπη, να οργανώσουμε την αντίδρασή μας στη συμφωνία. #StopTheDeal, #Refugees Welcome!

YΓ. Δυο καλά νέα, του Σαββάτου, από την Ισπανία, σαββατιάτικα: Στο δημαρχείο της Μαδρίτης η σημαία της Ε.Ε. κυματίζει μεσίστια, σε ένδειξη διαμαρτυρίας, ενώ στη Βαρκελώνη έγινε μεγάλη πορεία διαμαρτυρίας ενάντια στη συμφωνία (πορείες είχαν γίνει και τις προηγούμενες μέρες, ενώ η Ισπανική Βουλή είχε απορρίψει την «προκαταρκτική» συμφωνία της 7ης Μαρτίου).

ενθέματα