του Αλμπέρτο Μελόνι *
Η Σύνοδος αυτή προετοιμάζεται από το 1961, όταν ο Πάπας Ιωάννης ο 23ος ονειρευόταν ότι το Vaticano II θα σήμαινε μια νέα εορτή, όπως και συνέβη.
Επανειλημμένα, με τελευταία τον Ιανουάριο στο Σαμπεζί, η σύνοδος των προκαθημένων της Ορθόδοξης Εκκλησίας -το όργανο που συγκεντρώνει τους προκαθημένους των 14 Ορθοδόξων Εκκλησιών- είχε επιβεβαιώσει την ημερομηνία και είχε μεταφέρει τον τόπο συνάντησης από την Κωνσταντινούπολη στην Κρήτη προκειμένου να παρεκκλίνουν την κρίση των σχέσεων μεταξύ Πούτιν και Ερντογάν, ώστε να εξασφαλιστεί η συμμετοχή των Ρώσων προκαθημένων.
Η Σύνοδος είχε αποφασίσει να υποβάλει πέντε έγγραφα, τα οποία ήδη έχουν αναρτηθεί στον ιστότοπό της: τα τέσσερα φέρουν την υπογραφή όλων των πατριαρχών, το τελευταίο, που αφορά τον γάμο, έχει καταψηφιστεί από έναν προκαθήμενο.
Παρ' ότι έχει τηρηθεί όλο το τυπικό της διαδικασίας στην προετοιμασία των εγγράφων, ξέσπασε μια κρίση που αφορούσε στο εάν, πώς και τι θα έπρεπε να συζητηθεί κατά τη διάρκεια της Πανορθοδόξου Συνόδου της Κρήτης.
Τις τελευταίες ημέρες, τρεις από τις δεκατέσσερις Εκκλησίες (της Βουλγαρίας, της Αντιοχείας και της Γεωργίας) αιτήθηκαν την αναβολή της Συνόδου και την επανεξέταση των εγγράφων που είχαν προετοιμαστεί. Πρόκειται για μια κατάσταση που επαναλαμβάνεται στις παραμονές των Συνόδων σε όλες τις Εκκλησίες: όποιος φοβήθηκε ότι μια Σύνοδος μικρής διάρκειας (16 έως 26 Ιουνίου) θα περιοριζόταν στην έγκριση, χωρίς καμία αλλαγή στο περιεχόμενο των πέντε εγγράφων διεκδίκησε τη διάθεση χρόνου προκειμένου να διασφαλίσει ότι από τα συμφραζόμενα των κειμένων θα ήταν εμφανής ο όποιος ανταγωνισμός με τη Δύση, κάτι που κάποια εκκλησιαστικά κέντρα θεωρούν ανυπέρβλητο.
Η Σερβία επανεξέτασε το ζήτημα και τάχθηκε για την υλοποίηση του συμβουλίου. Σε αντίθεση με την απόφαση της Σερβίας, η Σύνοδος της Ρωσικής Εκκλησίας αποφάσισε, την περασμένη Δευτέρα, με δεδομένη τη μη συμμετοχή των εκπροσώπων των προαναφερθέντων τριών Εκκλησιών, να μη συμμετάσχει στη Σύνοδο της Κρήτης. Η στάση της υπέρ της αναβολής δεν ήταν ξεκάθαρη, έτσι ώστε να μην απέκλειε, εκ των προτέρων, τη δυνατότητα αναθεώρησης της απόφασής της την τελευταία στιγμή (το 1962 η Εκκλησία της Μόσχας είχε στείλει τους εκπροσώπους της στο Vaticano II την τελευταία στιγμή).
Αυτές οι πρακτικές είναι συνήθεις στις Συνόδους, παρ' όλα αυτά υποδηλώνουν την ύπαρξη κρίσης. Ο κίνδυνος αποτυχίας της Συνόδου είναι εμφανής. Οι λόγοι δεν είναι πολιτικοί, ούτε τα επακόλουθα θα είναι θεολογικά: το αντίθετο, μπορεί να ισχυριστεί κανείς. Η Σύνοδος -μητέρα όλων των Κοινοβουλίων- έχει μια πολιτική φυσιογνωμία. Αλλά αυτό που δίνει το στίγμα κάθε Συνόδου, όπως και κάθε Κοινοβουλίου, είναι ο τρόπος με τον οποίο αυτή γίνεται αντιληπτή.
Μια Σύνοδος η οποία αντιλαμβάνεται εαυτόν ως γεγονός ευλογίας, κατά την οποία το Πνεύμα θα ενώσει ό,τι διαφοροποιείται, προκαλεί κραδασμούς διαφοροποίησης οι οποίοι αντιμετωπίζονται θεολογικά. Η κρίση της Κρήτης δεν έχει καμία σχέση με την παγκοσμιοποίηση, ούτε με τον εκσυγχρονισμό: το ζήτημα αφορά μια έλλειψη πίστης που την επιβεβαιώνει και η απροθυμία όλων των Εκκλησιών, της Καθολικής συμπεριλαμβανομένης, να προσευχηθούν για την ευόδωση της Συνόδου. Αυτή η έλλειψη εμπιστοσύνης μπορεί να οδηγήσει στην αποτυχία της Συνόδου κι αυτό θα είχε πολιτικές επιπτώσεις. Οι πιο σοβαρές θα αφορούν τη Ρωσία, επειδή έτσι θα έχανε το βάρος της η επένδυση που έκαναν ο πατριάρχης Κύριλλος και ο Πούτιν στις σχέσεις με τη Ρώμη, γιατί ο Πάπας δεν μπορεί να επιλέξει τους συνομιλητές του. Και ο Ματέο Ρέντζι, που κατά την ίδια περίοδο θα βρίσκεται στη Μόσχα, και ο οποίος ήταν δήμαρχος την εποχή που η Ρωσία δάνεισε μια εικόνα του Andrei Rublev στην Ιταλία για τον εορτασμό της Οικουμενικής Συνόδου της Νίκαιας II, θα μπορούσε να καταβάλει μια προσπάθεια ώστε ο Πούτιν να πιέσει τους απόντες να ταξιδέψουν στην Κρήτη.
Για τη Ρωσία, το διακύβευμα είναι και κάτι άλλο. Η μακρόχρονη επιθυμία της Εκκλησίας της Ουκρανίας να αναγνωριστεί ως αυτοκέφαλη, δηλαδή η δημιουργία μιας αυτοκέφαλης, ως προς τη Μόσχα, εθνικής κυριαρχίας Εκκλησίας, μπορεί να διευκολυνθεί μέσα από τη διασπασμένη ενότητα της Συνόδου. Η προοπτική αυτή θα έριχνε λάδι στη φωτιά στην υφιστάμενη διαμάχη πέρα από το Δνείπερο. Οι διαμάχες αυτές είναι και ένας θρησκευτικός πόλεμος μεταξύ Χριστιανών. Οι υπόλοιπες Εκκλησίες που έχουν συνταχθεί στο μέτωπο την αναβολής - μποϊκοτάζ της σύγκλησης της Συνόδου, σύγκληση την οποία είχαν προσυπογράψει, με τη στάση τους αυτή, να επωμισθούν το βάρος και την ευθύνη της στάσης τους, που είναι δυσανάλογη του βάρους που αναλογεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο στη χώρα τους. Βέβαια, η πολιτική ηγεσία της Ευρώπης δεν αντιλήφθηκε ότι, για πρώτη φορά στην Ιστορία της, συγκλήθηκε Σύνοδος μέσα στην επικράτειά της.
Βέβαια, τόσο η υπουργός Εξωτερικών της Ε.Ε. Φεντερίκα Μογκερίνι όσο και ο υπεύθυνος του γραφείου της Στέφανο Μανσερβίνι, ο οποίος διετέλεσε πρέσβης της Ε.Ε. στην Τουρκία, θα έπρεπε να γνώριζαν τη σημασία του ρόλου της Ορθοδοξίας και των Πατριαρχείων στα Βαλκάνια, στην Ανατολή, τη Μέση Ανατολή και στο εσωτερικό της. Η αποτυχία της Συνόδου θα επηρεάσει υποστηρικτικά στις εθνικοαυταρχικές τάσεις των καθολικών χωρών της πρώην αυτοκρατορίας των Αψβούργων, ενώ μπορεί να λειτουργήσει υποστηρικτικά ως προς τον Ερντογάν και το Ισλαμικό Κράτος, το οποίο δεν απασχολείται ούτε ανησυχεί με τις αποσπασματικές διαμαρτυρίες για τις καταδιώξεις των Χριστιανών.
Ο μόνος κίνδυνος που ενέχει μια συνδιαλλακτική λύση της χριστιανικής - ορθόδοξης κοινότητας είναι να αποτελέσει εκ των πραγμάτων σημείο αναφοράς τρόπου επίλυσης διαφωνιών για την υφιστάμενη σύρραξη στην ισλαμική κοινότητα, από την οποία αντλεί δύναμη το ISIS. Μια αποτυχία της Συνόδου θα είχε σοβαρές επιπτώσεις και για τη Ρώμη. Ο Πάπας Φραγκίσκος έχει βάλει στο κέντρο των μεταρρυθμίσεων της Εκκλησίας και του παπισμού τη συνοδικότητα και την ενότητα, στη λογική του Πάπα μιας επανάστασης χωρίς κανονιστικές αλλαγές και σε βάθος χρόνου, η οποία αποτελεί τον πυρήνα της εκκλησιαστικής μεταρρύθμισης και του οικουμενισμού του Πάπα Φραγκίσκου. Εάν η Πανορθόδοξη Σύνοδος αποτύχει, θα αποτελέσει επιτυχία για τους αντίπαλους και τους υποτιθέμενους υποστηρικτές της συνοδικότητας. Έτσι, η άλλη άκρη του κουβαριού βρίσκεται στα χέρια του Βαρθολομαίου, ο οποίος έφτασε στην Κρήτη έχοντας επίγνωση της σοβαρότητας της κατάστασης που έχει διαμορφωθεί, εξοπλισμένος με πολλή υπομονή και με την ηρεμία εκείνου που έχει επίγνωση ότι βρίσκεται ενώπιον μιας εξαιρετικά σοβαρής συγκυρίας.
Ο Βαρθολομαίος έκανε γνωστό ότι η Σύνοδος θα ξεκινήσει με τον εορτασμό της Πεντηκοστής στη Μητρόπολη Ηρακλείου. Την απόφασή του αυτή στηρίζει στην αρχή του εκκλησιαστικού δικαίου "quod omnes tangit ab omnibus approbari debet". Ό,τι αποτελεί συνοδική απόφαση δεν μπορεί να αλλάξει παρά μόνο μέσα από μια άλλη απόφαση Συνόδου, όπως εκείνη που έχει συγκριθεί στο Κολυμπάρι. Παραδόξως, το αίτημα της μετάθεσης της Συνόδου καθιστά αναγκαία και ανυπέρβλητη την υλοποίηση της Συνόδου. Μόνο η Σύνοδος μπορεί να αποφασίσει από κοινού τη διαδικασία για την πρόοδο των εργασιών της, εάν, δηλαδή, θα πρέπει να περιμένει για κάποιο χρονικό διάστημα τους απόντες, να αναγνωρίσει την αναγκαιότητα αναθεώρησης του υλικού του Σαμπεζί. Όμως η Σύνοδος μπορεί να αναγνωρίσει την αποτυχία του πανορθόδοξου χαρακτήρα της. Τότε θα εγκατέλειπε τα Πατριαρχεία σε μια εγκόσμια μοναξιά, που θα τα καθιστούσε δέσμια, με λιγότερη κοινότητα και ως εκ τούτου λιγότερο χριστιανικά.
Η απόφαση της Συνόδου αφορά όλο τον χριστιανικό και όχι μόνο κόσμο. Σε έναν κόσμο που τον χαρακτηρίζει στο σύνολό του η διάσπαση, οι Εκκλησίες έμμεσα την προωθούν. Θα πρέπει ή να επιλέξουν την περισυλλογή και να αφουγκραστούν τη φωνή της ψυχής τους και να αποφασίσουν εάν οι Εκκλησίες αποτελούν το άλας του κόσμου ή να καταδείξουν ότι αυτό το άλας στερείται ουσίας.
η Αυγή
Τις τελευταίες ημέρες, τρεις από τις δεκατέσσερις Εκκλησίες (της Βουλγαρίας, της Αντιοχείας και της Γεωργίας) αιτήθηκαν την αναβολή της Συνόδου και την επανεξέταση των εγγράφων που είχαν προετοιμαστεί. Πρόκειται για μια κατάσταση που επαναλαμβάνεται στις παραμονές των Συνόδων σε όλες τις Εκκλησίες: όποιος φοβήθηκε ότι μια Σύνοδος μικρής διάρκειας (16 έως 26 Ιουνίου) θα περιοριζόταν στην έγκριση, χωρίς καμία αλλαγή στο περιεχόμενο των πέντε εγγράφων διεκδίκησε τη διάθεση χρόνου προκειμένου να διασφαλίσει ότι από τα συμφραζόμενα των κειμένων θα ήταν εμφανής ο όποιος ανταγωνισμός με τη Δύση, κάτι που κάποια εκκλησιαστικά κέντρα θεωρούν ανυπέρβλητο.
Η Σερβία επανεξέτασε το ζήτημα και τάχθηκε για την υλοποίηση του συμβουλίου. Σε αντίθεση με την απόφαση της Σερβίας, η Σύνοδος της Ρωσικής Εκκλησίας αποφάσισε, την περασμένη Δευτέρα, με δεδομένη τη μη συμμετοχή των εκπροσώπων των προαναφερθέντων τριών Εκκλησιών, να μη συμμετάσχει στη Σύνοδο της Κρήτης. Η στάση της υπέρ της αναβολής δεν ήταν ξεκάθαρη, έτσι ώστε να μην απέκλειε, εκ των προτέρων, τη δυνατότητα αναθεώρησης της απόφασής της την τελευταία στιγμή (το 1962 η Εκκλησία της Μόσχας είχε στείλει τους εκπροσώπους της στο Vaticano II την τελευταία στιγμή).
Αυτές οι πρακτικές είναι συνήθεις στις Συνόδους, παρ' όλα αυτά υποδηλώνουν την ύπαρξη κρίσης. Ο κίνδυνος αποτυχίας της Συνόδου είναι εμφανής. Οι λόγοι δεν είναι πολιτικοί, ούτε τα επακόλουθα θα είναι θεολογικά: το αντίθετο, μπορεί να ισχυριστεί κανείς. Η Σύνοδος -μητέρα όλων των Κοινοβουλίων- έχει μια πολιτική φυσιογνωμία. Αλλά αυτό που δίνει το στίγμα κάθε Συνόδου, όπως και κάθε Κοινοβουλίου, είναι ο τρόπος με τον οποίο αυτή γίνεται αντιληπτή.
Μια Σύνοδος η οποία αντιλαμβάνεται εαυτόν ως γεγονός ευλογίας, κατά την οποία το Πνεύμα θα ενώσει ό,τι διαφοροποιείται, προκαλεί κραδασμούς διαφοροποίησης οι οποίοι αντιμετωπίζονται θεολογικά. Η κρίση της Κρήτης δεν έχει καμία σχέση με την παγκοσμιοποίηση, ούτε με τον εκσυγχρονισμό: το ζήτημα αφορά μια έλλειψη πίστης που την επιβεβαιώνει και η απροθυμία όλων των Εκκλησιών, της Καθολικής συμπεριλαμβανομένης, να προσευχηθούν για την ευόδωση της Συνόδου. Αυτή η έλλειψη εμπιστοσύνης μπορεί να οδηγήσει στην αποτυχία της Συνόδου κι αυτό θα είχε πολιτικές επιπτώσεις. Οι πιο σοβαρές θα αφορούν τη Ρωσία, επειδή έτσι θα έχανε το βάρος της η επένδυση που έκαναν ο πατριάρχης Κύριλλος και ο Πούτιν στις σχέσεις με τη Ρώμη, γιατί ο Πάπας δεν μπορεί να επιλέξει τους συνομιλητές του. Και ο Ματέο Ρέντζι, που κατά την ίδια περίοδο θα βρίσκεται στη Μόσχα, και ο οποίος ήταν δήμαρχος την εποχή που η Ρωσία δάνεισε μια εικόνα του Andrei Rublev στην Ιταλία για τον εορτασμό της Οικουμενικής Συνόδου της Νίκαιας II, θα μπορούσε να καταβάλει μια προσπάθεια ώστε ο Πούτιν να πιέσει τους απόντες να ταξιδέψουν στην Κρήτη.
Για τη Ρωσία, το διακύβευμα είναι και κάτι άλλο. Η μακρόχρονη επιθυμία της Εκκλησίας της Ουκρανίας να αναγνωριστεί ως αυτοκέφαλη, δηλαδή η δημιουργία μιας αυτοκέφαλης, ως προς τη Μόσχα, εθνικής κυριαρχίας Εκκλησίας, μπορεί να διευκολυνθεί μέσα από τη διασπασμένη ενότητα της Συνόδου. Η προοπτική αυτή θα έριχνε λάδι στη φωτιά στην υφιστάμενη διαμάχη πέρα από το Δνείπερο. Οι διαμάχες αυτές είναι και ένας θρησκευτικός πόλεμος μεταξύ Χριστιανών. Οι υπόλοιπες Εκκλησίες που έχουν συνταχθεί στο μέτωπο την αναβολής - μποϊκοτάζ της σύγκλησης της Συνόδου, σύγκληση την οποία είχαν προσυπογράψει, με τη στάση τους αυτή, να επωμισθούν το βάρος και την ευθύνη της στάσης τους, που είναι δυσανάλογη του βάρους που αναλογεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο στη χώρα τους. Βέβαια, η πολιτική ηγεσία της Ευρώπης δεν αντιλήφθηκε ότι, για πρώτη φορά στην Ιστορία της, συγκλήθηκε Σύνοδος μέσα στην επικράτειά της.
Βέβαια, τόσο η υπουργός Εξωτερικών της Ε.Ε. Φεντερίκα Μογκερίνι όσο και ο υπεύθυνος του γραφείου της Στέφανο Μανσερβίνι, ο οποίος διετέλεσε πρέσβης της Ε.Ε. στην Τουρκία, θα έπρεπε να γνώριζαν τη σημασία του ρόλου της Ορθοδοξίας και των Πατριαρχείων στα Βαλκάνια, στην Ανατολή, τη Μέση Ανατολή και στο εσωτερικό της. Η αποτυχία της Συνόδου θα επηρεάσει υποστηρικτικά στις εθνικοαυταρχικές τάσεις των καθολικών χωρών της πρώην αυτοκρατορίας των Αψβούργων, ενώ μπορεί να λειτουργήσει υποστηρικτικά ως προς τον Ερντογάν και το Ισλαμικό Κράτος, το οποίο δεν απασχολείται ούτε ανησυχεί με τις αποσπασματικές διαμαρτυρίες για τις καταδιώξεις των Χριστιανών.
Ο μόνος κίνδυνος που ενέχει μια συνδιαλλακτική λύση της χριστιανικής - ορθόδοξης κοινότητας είναι να αποτελέσει εκ των πραγμάτων σημείο αναφοράς τρόπου επίλυσης διαφωνιών για την υφιστάμενη σύρραξη στην ισλαμική κοινότητα, από την οποία αντλεί δύναμη το ISIS. Μια αποτυχία της Συνόδου θα είχε σοβαρές επιπτώσεις και για τη Ρώμη. Ο Πάπας Φραγκίσκος έχει βάλει στο κέντρο των μεταρρυθμίσεων της Εκκλησίας και του παπισμού τη συνοδικότητα και την ενότητα, στη λογική του Πάπα μιας επανάστασης χωρίς κανονιστικές αλλαγές και σε βάθος χρόνου, η οποία αποτελεί τον πυρήνα της εκκλησιαστικής μεταρρύθμισης και του οικουμενισμού του Πάπα Φραγκίσκου. Εάν η Πανορθόδοξη Σύνοδος αποτύχει, θα αποτελέσει επιτυχία για τους αντίπαλους και τους υποτιθέμενους υποστηρικτές της συνοδικότητας. Έτσι, η άλλη άκρη του κουβαριού βρίσκεται στα χέρια του Βαρθολομαίου, ο οποίος έφτασε στην Κρήτη έχοντας επίγνωση της σοβαρότητας της κατάστασης που έχει διαμορφωθεί, εξοπλισμένος με πολλή υπομονή και με την ηρεμία εκείνου που έχει επίγνωση ότι βρίσκεται ενώπιον μιας εξαιρετικά σοβαρής συγκυρίας.
Ο Βαρθολομαίος έκανε γνωστό ότι η Σύνοδος θα ξεκινήσει με τον εορτασμό της Πεντηκοστής στη Μητρόπολη Ηρακλείου. Την απόφασή του αυτή στηρίζει στην αρχή του εκκλησιαστικού δικαίου "quod omnes tangit ab omnibus approbari debet". Ό,τι αποτελεί συνοδική απόφαση δεν μπορεί να αλλάξει παρά μόνο μέσα από μια άλλη απόφαση Συνόδου, όπως εκείνη που έχει συγκριθεί στο Κολυμπάρι. Παραδόξως, το αίτημα της μετάθεσης της Συνόδου καθιστά αναγκαία και ανυπέρβλητη την υλοποίηση της Συνόδου. Μόνο η Σύνοδος μπορεί να αποφασίσει από κοινού τη διαδικασία για την πρόοδο των εργασιών της, εάν, δηλαδή, θα πρέπει να περιμένει για κάποιο χρονικό διάστημα τους απόντες, να αναγνωρίσει την αναγκαιότητα αναθεώρησης του υλικού του Σαμπεζί. Όμως η Σύνοδος μπορεί να αναγνωρίσει την αποτυχία του πανορθόδοξου χαρακτήρα της. Τότε θα εγκατέλειπε τα Πατριαρχεία σε μια εγκόσμια μοναξιά, που θα τα καθιστούσε δέσμια, με λιγότερη κοινότητα και ως εκ τούτου λιγότερο χριστιανικά.
Η απόφαση της Συνόδου αφορά όλο τον χριστιανικό και όχι μόνο κόσμο. Σε έναν κόσμο που τον χαρακτηρίζει στο σύνολό του η διάσπαση, οι Εκκλησίες έμμεσα την προωθούν. Θα πρέπει ή να επιλέξουν την περισυλλογή και να αφουγκραστούν τη φωνή της ψυχής τους και να αποφασίσουν εάν οι Εκκλησίες αποτελούν το άλας του κόσμου ή να καταδείξουν ότι αυτό το άλας στερείται ουσίας.
* άρθρο στην εφημερίδα "La Repubblica"
(Μετάφραση: Μαρία Γαβαλά)
η Αυγή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου